INVOERING
Het is nooit gemakkelijk om situaties on-the-fly te analyseren, wanneer gebeurtenissen zich ontvouwen, wanneer er zoveel onzekerheid blijft bestaan over het begrijpen van de oorzaken, de feiten zelf en de toekomst. Dit boek beweert niet geheimen te onthullen, min of meer goedbedoelde strategieën te onthullen of zelfs de toekomst te voorspellen. Het zou waanzin zijn, het zou pretentieus zijn, het zou ijdel en nutteloos zijn.
In een tijd waarin we het hebben over de "Arabische lente", "revoluties" en "omwentelingen" in Noord-Afrika en het Midden-Oosten (Anmo), wilden we teruggaan naar de feiten, de realiteit bestuderen en proberen enkele lessen te benadrukken voor de Arabische wereld en de overwegend islamitische samenlevingen zelf, maar ook voor waarnemers van deze verrassende en onverwachte ontwikkelingen.
Dus wat gebeurde er in Tunesië en Egypte, wat gebeurt er meer in het algemeen in de twee regio's die deel uitmaken van Anmo, waarom nu? Dit zijn de eerste vragen die bij u opkomen en die moeten worden beantwoord door het recente verleden, de aanwezige actoren en de politieke, geostrategische en economische gegevens opnieuw te onderzoeken. Alleen een holistische lezing, die deze drie dimensies omvat, zal ons enkele sleutels tot begrip kunnen geven. Geconfronteerd met de omvang van de aardbeving die de Arabische landen door elkaar schudt, is een dergelijke studie noodzakelijk als we de problemen willen beoordelen en deze samenlevingen willen begeleiden naar vrijheid, democratisering en economische autonomie.
Het leek ons noodzakelijk om de Arabische opstanden te noemen, of liever te weigeren te snel te noemen. We weten niet wat het precies is of wat de concrete resultaten zullen zijn van deze geweldloze en transnationale massabewegingen. Samen met de wereld hebben we ons verheugd en het einde van dictators en hun regimes gevierd, maar na analyse van de feiten en een aantal objectieve gegevens, spreken we een voorzichtig en helder optimisme uit. De recente geschiedenis is nog niet klaar met het onthullen van haar geheimen aan ons: onze analyses zijn nog niet klaar met herzien, verfijnd en misschien uitgedaagd.
Deze opstanden komen niet uit het niets. Sinds 2003 hoorden we met steeds meer kracht over de noodzakelijke democratisering van de Anmo-landen. President George W. Bush rechtvaardigde verder de interventie in Irak niet en kondigde een groter programma voor de hele regio aan. Vanaf 2004 werden opleidingsseminars in geweldloze mobilisatie (in lijn met die waarmee Milošević in 2000 ten val werd gebracht) aangeboden aan jonge cyberdissidenten uit Anmo. In Servië, de Kaukasus, Oost-Europa of de Verenigde Staten worden door de Amerikaanse overheid en/of door grote particuliere bedrijven (zoals Google) gefinancierde instellingen, conferenties, seminars en netwerken in het leven geroepen om jonge kaderleden opleiding te geven met betrekking tot, met name, het beheersen van verschillende internettools en sociale netwerken (zoals Facebook of Twitter).
Deze feiten zijn bekend en gemeld door de opleidingsinstituten of de acteurs zelf, evenals door de pers. Ze bevestigen een realiteit: westerse regeringen waren op de hoogte van - en financierden - deze trainingssessies, terwijl de regeringen van Tunesië, Egypte of elders ook op de hoogte waren, aangezien sommige cyberdissidenten werden gearresteerd en gearresteerd bij hun terugkeer van training, zoals was het geval in Egypte in 2008. Deze feiten zijn hardnekkig; ze moeten worden bestudeerd en gerelativeerd als we de dynamiek en de problematiek beter willen begrijpen.
Betekent dit, zoals sommigen denken, dat deze bewegingen worden gemanipuleerd en dat alles in feite in handen is van “het Westen”, de Verenigde Staten en Europa? Wij denken van niet. Er is een lange weg tussen het bepalen van wat bekend, gecontroleerd en soms gepland was, en de conclusie dat de mogelijkheden van de geschiedenis beperkt zijn tot pogingen om gebeurtenissen te beheersen. Het is zeker duidelijk dat de Verenigde Staten en Europa hadden besloten hun beleid in de twee regio's te wijzigen. Het onvoorwaardelijk steunen van dictators (nu aan het einde van hun regeerperiode) en corrupte regimes zou niet langer levensvatbaar of effectief kunnen zijn in het perspectief van de opkomst van nieuwe politieke en economische gewichtige actoren zoals China, India, Rusland, Brazilië, zelfs Turkije en Venezuela. Hervorming was nodig. Onmogelijk te controleren was echter de omvang die het fenomeen zou vergen en de hoeveelheid offers die de volkeren bereid waren op zich te nemen om hun vrijheid terug te krijgen.
De mobilisaties in Tunesië en vervolgens in Egypte - dit bruisen dat bloeide op het Bevrijdingsplein (midan at-Tahrir) - maakten onverwachte krachten en energie los. In Jemen, Syrië, Libië, Marokko, Bahrein hebben vrouwen en mannen aangetoond dat, als instrumentalisering soms mogelijk is, absolute controle over massabewegingen dat niet is. Er is een slot in de Arabische wereld gebroken, waar we zonder naïviteit nota van moeten nemen. Dit impliceert het vermijden van zowel het zalige idealisme en optimisme van degenen die blind zijn voor politieke manoeuvres als de samenzweerderige paranoia van degenen die niet langer vertrouwen op het vermogen van mensen om onderwerp van hun geschiedenis te blijven. Volkeren hebben laten zien dat het mogelijk is om ongewapende dictators te verdrijven, met geweld, in een pacifistische en positieve houding: er is iets onomkeerbaars aan deze gebeurtenissen.
Het moment is historisch, net als de vooruitzichten om uit het tijdperk van dictaturen te komen. Niets is geregeld, deze opstanden zijn nog geen revoluties. Van Tunesië tot Jemen, via Egypte, Libië, Syrië, Bahrein, niets is zeker: de democratische processen zijn nog in de kinderschoenen, de veiligheid broos en de legers zijn nog steeds machtig en op de uitkijk. Niemand kan de toekomst voorspellen, en de spanningen die volgden op de opstanden, zowel in Tunesië als in Egypte, bewijzen dat het nog tijd zal vergen om het verleden de rug toe te keren en open, pluralistische en democratische samenlevingen te laten ontstaan. Toch zullen de actoren van deze samenlevingen de echte uitdagingen onder ogen moeten zien en bijvoorbeeld niet in de val van polarisatie rond steriele debatten tussen “secularisten” en “islamisten” moeten trappen. Natuurlijk zijn er fundamentele vragen die moeten worden opgehelderd: aard van de staat, rol van religieuze referentie, grondbeginselen van gelijke rechten tussen burgers, vooral tussen vrouwen en mannen, enz. Ze moeten de discussie niet reduceren tot de confrontatie van twee benaderingen, respectievelijk in crisissituaties, zoals dit boek probeert aan te tonen.
Het bepalen van de echte problemen, het bepalen van middelen en prioriteiten met betrekking tot sociale en politieke hervormingen, het ondersteunen van de opkomst van een echt maatschappelijk middenveld, dit zijn de projecten die intellectuelen en politici wachten, verre van afgekapte en verlammende debatten. Het is deze fundamentele, radicale vernieuwing waar we om vragen, in een tijd waarin Anmo het voorwerp wordt van ontelbare verlangens, zowel om economische als geostrategische redenen.
De tijd is gekomen om te stoppen met het Westen de schuld te geven van de kolonisatie en het imperialisme van het verleden, of zelfs van de manipulatie en overheersing van het heden. Arabisch-islamitische maatschappelijke organisaties moeten zich bevrijden van deze slachtofferhouding en zich verzoenen met de loop van de geschiedenis, die miljoenen vrouwen en mannen hebben versneld door massaal de straat op te gaan. Het is een historische verantwoordelijkheid: het is belangrijk om duidelijk te zijn over wat er op het spel staat, bewust te zijn van manipulaties en altijd vastbesloten om de noodzakelijke hervormingen door te voeren met de deelname van burgers van alle sociale klassen en van alle religieuze achtergronden en culturen.
Deze opstanden hebben meerdere perspectieven geopend: er is nog niets beslist. Er moeten nu keuzes gemaakt worden. Het voormalige koppel “Islam en het Westen” maakt nu plaats voor multipolaire relaties waarin het Zuiden, het Oosten en Azië een originele rol spelen. Dat is interessant, ook al is het geen garantie voor meer gerechtigheid en meer democratie.
